Serat Sastra Gendhing (karya Sultan Agung)

Serat Sastra Gendhing (karya Sultan Agung)

Atas permintaan salah seorang teman, berikut kami tayangkan ulang tentang
Serat Sastra Gendhing karya Sultan Agung.
Sultan Agung Hadi Prabu Hanyakrakusuma, lahir tahun 1593 di Kuthagede,
Kesultanan Mataram (Kotagede, Yogyakarta) – wafat tahun 1645 dan dimakamkan di
Astana Girisapta, Imogiri, Bantul. Adalah Sultan ke-tiga Mataram (cucu
Panembahan Senopati) yang memerintah pada tahun 1613-1645 dengan Keraton pusat
pemerintahan berada di kota Kerta, Mataram (Plered, Bantul). Bergelar Sultan
Agung Hadi Prabu Hanyakrakusuma Senapati-ing-Ngalaga Abdurrahman Kalifatullah
Sayidin Panatagama, juga memiliki sebutan dari penguasa Mekkah yaitu beliau bergelar : Sultan Abdullah Muhammad Maulana Al Matarami. Di bawah kepemimpinannya, Mataram berkembang
menjadi kerajaan terbesar di Nusantara pada saat itu.

Selain memadukan Kalender Hijriah Islam dengan Tahun Saka untuk mempersatukan
pulau Jawa pada waktu itu, Sultan Agung juga menciptakan karya sastra spiritual
yaitu Serat Sastra Gendhing.

Serat Sastra Gending secara keseluruhan terdiri dari :

1. Pupuh Sinom, 14 bait

2. Pupus Asmaradana, 11 bait

3. pupuh Dandanggula, 17 bait

4. Pupuh Durma, 20 bait.

SERAT SASTRA GENDING

Karya : Sultan Agung Hanyokro Kusumo

I. S I N O M
1.

Yeku tan sanepanya

Wimbaning sasmita murti

Kang rineggang gita

Amemalat driya
Perumpamaan tentang

Lahirnya pertanda makna

Yang terangkai dalam lagu

Yang mengalun syahdu.
2.

Yeku wirayatura

Jeng Sultan Agung Matawin

Kang mufakat sinaksennan

Dening para sarjanadi

Kang tuhu anetepi

Ing reh plambanging ngayun.
Yaitu ajaran

Sang Sultan Agung di Mataram

Yang telah disepakati

Oleh para sarjana besar

Yang benar-benar memahami

Isyarat perlambang kematian.
3.

Kadereng amengeti

Wirayat dalem Sang Prabu
Oleh keinginan mengabadikan

Ajaran Sang Raja
6.

Yekti tan ingaken darah

Ten tan wignya tembang kawi

Jer kamot sandining sastra

Titiga logating tulis

Kang dingin basa kawi

Tata-trapsilaning wuwus

Kang tumprap niti-praja

Kasusilan trusing ngelmi.
Tidak akan diakui famili

Bila tidak menguasai tembang kawi

Karena pada nya termuat rahasia sastra

Dan ilmu ketrampilan tulis

Yang diutamakan dalam bahasa kawi

Tata krama seni berbicara

Yang berlaku bagi para bangsawan

Adab keutamaan orang berilmu.
8.

Pring tri sandining sasmita

Karep lepasing samadi

Ngesti tablehing panunggal

Nglinang sukma sarira-nir

Purna wus anglir jati

Marma sagung trah-Mataram

Den putus olah raras

Sasmita sandining kawi

Yekti angger satria

Ngolah sastra.
Ketika rahasia tanda-tanda

Puncak pencapaian samadi

Meraih keutamaan kesatuan

Melebur sukma menghilangkan-diri

Memasuki hakikat kesejatian

Maka segenap trah-Mataram

Hendaknya sempurna mengolah-rasa

Rahasia dalam sastra

Karena setiap satria sejati

Adalah ahli-sastra.
11.

Kalengkanireng swarendah

Arancak pinetu ngesti

Ngesti rajaseng wirama

Tuduh pamadyaning dasih

Mring Hyang kang sugih.
Terangkai dalam keindahan suara

Tertata rapi dan berirama

Irama yang memiliki tujuan

Memberi petunjuk umat manusia

Mengenai Tuhan yang maha kaya.
12.

…. Pramila gending yen bubrah

Gugur sembahe mring Widdhi

Batal wisesaning salat

Tanpa gawe ulah gending

Dene ngaran ulah gending

Tukireng swara linuhung

Amuji asmaning Dat

Swara saking osik wadi

Osik mulya wataring cipta surasa.
….Maka gending apabila rusak

Rusak pula peribadahan kepada Tuhan

Batal kehidmatan shalat

Tanpa guna melakukan gending

Adapun tembang gending itu

Melalui irama yang agung

Memuji ASMA DZAT

Irama dari kedalam rahasia

Rasa rahasia mengendap dalam sukma.
13.

Surasane ngesti kayat

Kayat ingkang baka kadim.
Makna mengayuh kehiduban

Hidup yang hakiki-abadi.
14.

Jer wajib udering gesang

Ngawruhi titining ilmi
Kewajiban manusia hidup

Mengetahui hakekat ilmu
II. ASMARADANA
1.

Gang brangta mangusweng gending

Kang satengah perebutan

Kang ahli gending padudon

Lawan ingkang ahli sastra

Arebut kaluhuran

Iku wong tuna ing ngilmi

Tan ana gelem kasoran.
Hasrat memainkan gending

Seperti sebuah pertarungan

Para ahli gending bertengkar

Dengan ahli sastra

Saling mengunggulkan diri

Itu pertanda mereka masih bodoh

Merasa takut ternistakan.
2.

Sejatinya wong ngagesang

Apa ingkang binasan

Iku kang kinarya luhur

………….

Yekti kekandangan kibir

Rebut luhuring kagunan

Dadi luput sakarone.
Sesungguhnya manusia hidup itu

Apa yang dilakukan

Itulah yang akan memuliakan derajadnya.

……….

Selalu berlagak sombong

Pamer kemulian dan keahlian

Malah kehilangan dua-duanya.
3.

Kang ngani gending luhurnya

Pinet saking hakekat

Ingakal witing tumuwuh

Ananing Hyang saking akal

Takokna kang wus ngualam
Dahulu sebenarnya keluhuran gendhing

Tumbuh dari pemahaman hakikat

Wujudnya tumbuh seperti biji

Wujud yang melahirkan keilahian

Tanyakanlah orang yang berilmu.
4.

Wite osikireng ngilmi

Gending ngakal ingkang marna

…………

Uga nrus swara kang lihung

Lafai Allah kang toyibah.
Pangkal tumbuhnya pengetahuan

Berkembang menjadi gending-wujud

………….

Juga melahirkan nada yang agung

Lafal ALLAH yang mulia / TOYYIBAH.
5.

Mangreh nrus swareng dumadi

Myang nyamlenging wirama

Tuduh ing katunggalane

De sastra ingaran andap

Reh kawengku ing akal

Lan kawayang warnanipun

Sastra kan gumlar ing papan
Melingkupi & menembus suara alam

Kedalam nikmatnya irama

Menunjuk kepada ke-Esa-an-Nya.

Adapun sastra disebut rendah

Karena ditopang gending

Dan tergambar wujudnya

Sastra yang terhampar di kenyataan.
6.

Pada lahir pan wus kari

Gamelan tan dadi banda

Kamot ing praja karyane.

Dene wong kang ahli sastra

Ingaran luhur sastrane

Layak yen mangsi lan kertas

Pantes yen luhur ngakal

Nging sastra suraosipun

Luhur sajatining sastra.
Dalam penampakan hanya tinggal

Gamelan yang tidak lagi berharga

Tercakup dalam kekayaannya.

Orang yang ahli sastra

Disebut luhur sastranya

Hingga sepantasnya tinta dan kertas

Pantas bila unggul gending

Karena makna sastra adalah

Keluhuran pada hakekat sejatinya.
7.

…………………….

Sastra praboting negara

Lumaku saben dina

Myang nigas pradata kukum

Sanadyan ta kanti ngakal
Sastra sebagai perangkat negara

Yang berlaku setiap hari

Bahkan menghukum para terpidana

Meskipun harus tetap dengan akal
8.

Dudu ngakal trusing gending

Ngakal lungiting susatra

Ngakal ing gending jatine

Babaring jatining sastra

Kawitane aksara

Sawiji, ALIF kang tuduh

Mengku gaibul uwiyah.
Bukan pemahaman akal tentang gending

Tetapi pemahaman rahasia sastra

Mengerti pemahaman gending sejati

Penjelasan tentang hakikat sastra

Tentang asal mula aksara

Hanya satu, yaitu ALIF yang menjadi petunjuk

Memuat seluruh substansi kegaiban (GHAIBUL ‘UWIYAH)
9.

Dzat mutlak dipun wastani

Myang la-takyun ingaranan

Durung kahan salire

Maksih wang wung kewala

Iku jatining santra

Ananing gending satuhu

Dupi ALIF wus kanyatan.
Dzat Maha Mutlak yang disebut

Dengan sering disebut LA-TA’AYUN

Ketika belum ada apapun

Masih kosong semata

Itulah hakikat ilmu satra

Dan keberadaan gending sebenarnya

Merupakan perwujudan dari sang ALIF.
Hubungan antara :

Dzat – Sifat
11.

Dzat lan sifat upami

Sayekti dingin datira

Dupi wus ana sipate

Mulajamah aranira

Awal lan akhirira

Kang sipat tansah kawengku

Marang Dzat kajatinira.
Dzat dan sifat selalu

Lebih dulu dzatnya

Ketika sudah ada sifat

Yang disebut MULAYAMAH

Yang awal dan yang akhir

Sifat selalu termuat

Dalam hakikat Dzat Sejati.
Hubungan antara :

Rasa – Pangrasa

Cipta – Ripta

Yang disembah – Yang menyembah
11.

Rasa pangrasa upami

Yekti dingin rasanira

Pangrasa kari anane

Kang cipta – kalawan ripta

Sayekti dingin cipta

Kang ripta pan gendingipun

Kang nembah lan kang disembah.
Hati dan pikiran ibaratnya

Lebih unggul rasa / hati pasti

Dari keberadaan pikiran

Sedang kreasi – dan perangkaian

Tentu lebih utama kreasi

Darn perangkaian dibandingkan tembangnya

Seperti yang menyembah dan yang disembah.
Hubungan antara :

Kodrat – Iradat
13.

Yekti dihin kang pinuji

Kahanane kang anembah

Saking kodrating Hyang Manon

Apan kinarya lantaran sejatining panembah

Wisesaning Dzat mrih ayu

Amuji ing dewekira
Tentu lebih dulu yang disembah

Dari pada yang menyembah

Dari hakikat Hyang Agung

Berguna bagi sarana menyju hakikat penyembahan

Kekuasaan Dzat untuk kebaikan

Memuja kepadanya.
14.

Upamine wong nggarbini

Lare sajroning wetengan

Yen durung prapting lahire

Maksih gaib sadaya.
Ibarat orang mengandung

Bayi yang ada dalam kandungan

Senyampang belum lahir

Masih belum diketahui halnya.
III. DANDANGGULA
1.

…………

Dupi lair sing gaib

Kanyatan ananipun

Kapya sangkep ran

akyan-sabit

Jali estri wus nyata

Pareng gending-barung

Kang lailaha ilallah

Suwara trus kawentar jati

Ning Alip
…………..

Ketika kegaibannya terungkap

Perwujudan realitas

Hakikat dinamakan A’YANU TZABITH

Yang pria dan wanita telah terbukti

Berpadu dalam kesatuan nada

Berupa LAA ILAHA ILALLAH

Irama terus mengalun kesejatian

Di dalam Sang ALIF.
2.

Gendingira mobah lawan nangis

Dupi ageng akalnya binabar

Kewajiban sakalira

Penggawe kang mrih hayu

Rahayune pratameng urip

Urip prapteng antakateka

Tekaping aluhur

Kaluhuraning kasidan

Tan lyan saking sarengat

Pratameng bumi

Tumimbang gumlaring jagad.
Gendingnya mengalun dalam tangis

Oleh kehebatan makna yang terhampar.

Perbuatan yang membawa keselamatan

Keselamatan dan keutamaan hidup

Hidup hingga akhir tujuaan perjalanan hidup

Dalam segala keluhuran

Yaitu menggapai kemulian kematian

Tidak lain adalah syariat

Kesempurnaan dunia

Yang seharga dunia seisinya.
3.

…………

Janma ingkang ngluhurken gending

Pangestining jro tekad

Cangkring tuwuh blendung

Tegese anak lan bapa

Dihin anak bapa ginawe ing siwi

Lamun ta nyimpang dadine.
………….

Manusia yang menghormati gending

Keinginan dalam hatinya

Ibarat cangkring tumbuh jadi blendung

Yaitu antara anak dan bapak

Meskipun anak dididik oleh bapak

Bisa juga menjadi berbeda.
4.

Tuhu gumlaring jagad

Sayektine tan dumadi

Sebab kadim kaduhinan anyar

Kasungsang nyingpang dadine
Sungguh terhamparnya semesta

Tentu dunia tidak akan terbentuk

Bila yang fana mendahului yang qadim/abadi

Logika yang terjungkir-balik.
5.

De sastra ALIF jatine

Kadya gigiring punglu

Tanpa pucuk, tan ngarsa wuri

Tan gatra tan satmata

Tan arah nggon dunung

Nora akhir nora awal

Mratandi kinen muji

Kang akarya.
Adapun sastra sejatinya adalah ALIF

Seperti wujud bulatan

Tanpa ujung tanpa pangkal

Tanpa bentuk tanpa penampakan

Tanpa tempat dalam ruangan

Tanpa akhir dan bermula.

Menjadi isyarat untuk memuja

Kepada Sang Pencipta.
7.

…………

Lamun maksih kaubang langit

Kasangga ing bantala

Mijil saking babu

Dadi saking ibu bapa

Yekti tetep luhur sajatining Alip

Lawan jatining ngakal.
………….

Selama masih berpayung langit

Berpijak dipunggung bumi

Meski lahir dari searang babu

Siapa pun bapak ibunya

Hakikat ALIF-nya tetap mulia

Semulia hakekat wujudnya.
Hubungan antara :

Yang Kadim – yang baru

Sastra – Gending

Dzat – Sifat

Yang disembah – Yang menyembah

Rasa Pangrasa
8.

Umpamane jalu lawan istri

Jen saresmi jroning rokhmat pada

Pranyata iku tandane

Tuhu suhuning kawruh

Ing pamoring anyar lan kadim

Dat lawan sipatira

Sastra – Gendingipun

Kang Rasa lawan Pangarasa

Estri Pria pamornya kapurba wening

Atetep tinetep.
Seperti suami-istri

Bila bersetubuh dalam rahmat kebenaran

Merupakan perumpamaan

Bagi pengetahuan sejati

Meleburnya yang fana dan baka

Antara Dzat dan Sifat

Antara sastra dan gending

Antara hati dan pikiran

Rahasia Pria-wanita yang terangkum

Menyatu dalam kesatuan.
Hubungan antara :

Yang bercermin (Subjek) – Bayangannya
9.

Mulajanmah loroning ngatunggil

Tunggal rasa rasa kawisesan

Nging lamun dadi tuduhe

Wajib ing prianipun

Kadya ngakal pinurbeng alip

Lir warno jro paesan

Iku pamenipun’kang ngilo jatining sastra

Kang wayangan gending

Sasirnaning cermin

Manjing jatining sastra.
Mulayamah kesatuan dua hal

Menjadi satu dan menjadi kiasan

Substansi kejantanan

Pemikiran yang bermula dari ALIF

Bagai sosok dalam cermin

Itulah perumpamaan

Yang bercermin ibarat sastra

Dan bayangan itu adalah gending

Selesai bercermin

Bayangan kembali pada sastra.
Hubungan antara :

Suara – Gema

Lautan – Ikannya
10.

Lir kumandang lan swara upami

Kumandanging barat gending ngakal

Sastra upama swarane

Gending kumandang barung

Wangsul marang swara umanjing

Lir mina jro samodra

Mina gendingipun, sastra upama amandaya

Mina yekti anaya saking jaladri

Myang kauripanira.
Seperti gema dan suara

Gema itu perumpamaan gending

Suara ibarat sastra

Setelah gema gending berlalu

Ia kembali kepada sastra

Seperti ikan di lautan

Ikan adalah gending, dan sastra kehidupannya

Ikan selalu kembali ke air

Yang menjadi kehidupannya.
Hubungan antara :

Pradangga – Gending
11.

Pejahing mina owor jaladri

Jro samodra pasti isi mina

Tan kena pisah karone

Malih ngibaratipun

Lir niyaga nabuh kang gending

Niyaga sastranira

Gending-gendingipun

Barang reh purbeng niyaga

Kasebuting niyaga dening kang gending

Panjang yen cinarita.
Ikan hidup mati di lautan

Di dalam laut pasti berisi ikan

Keduanya tidak pernah terpisahkan

Seperti perumpamaan

Seperti alat musik dengan pemainnya

Pemain adalah sastra

Alat musik menjadi gendingnya

Setelah memainkan musik

Baru bisa dipilah pemain dan alat

Panjang bila harus dijelaskan.
IV. PANGKUR
1.

Sukur yen wus samya rujuk

Mufakat ing ngakatah
Syukur bila sudah dimengerti

Disepakati oleh khalayak luas.
5.

Awale hyang manikmaya

Gaib datan kena winarneng tulis

Tan arah nggon tanpa dunung

Tan pasti akhir awal

Anrambahi manuksmeng rasa pandulu

Tajem lir mandaya retna

Awening trus tanpa tepi.
Asal mula Hyang Gaib

Yang gaib dan tak tergambarkan

Tanpa tempat tinggal dan tak berruang

Tanpa dapat ditentukan awal akhirnya

Menyatu memenuhi rasa penglihatan

Tenang seperti kemilau permata

Keheningan yang tanpa tepi.
8.

Sepuh minangka taruna

Kang taruna minangka anyepuhi

Kacihna samaring kawruh.
Yang tua berperan sebagai pemuda

Yang muda yang dituakan

Ditandai dengan simbol pengetahuan.
Hubungan antara :

Papan tulis – Tulisannya

Yang disembah – Yang menyembah
9.

Dewa watak hawa sanga

Wus kanyatan gumlaring bumi langit

Iku kawruhana sagung

Endi kang luhur andap

Umpamane papan lawan tulisipun

Kanyatan ingkang anembah

Kalawan ingkang pinuji.
Dewa dan sembilan hawa-nafsu

Fenomena terhamparnya bumi dan langit

Itu harus menjadi pengetahuan

Tentang yang tinggi dan yang rendah

Seperti papan tulis dengan tulisan

Bagaikan hamba yang menyembah

Dengan Tuhan yang disembah.
Hubungan antara :

Manikmaya – Batara Guru
10.

Papan moting kawisesan

Manikmaya purbaning papan wening

Tulise mangsi Hyang Guru

Sastra upama papan

Gending ngakal upama mangsi wus dawuh

Yen dihina mangsinira

Ngendi nggone tibeng tulis.
Papan tempat kekuasaan

Manikmaya menjadi papan azali

Batara Guru menjadi tulisannya

Sastra adalah papan

Kata yang tertulis ibarat gending

Bila harus lebih dulu tulisan

Dimana ia akan diguratkan.
Hubungan antara :

Dalang – Wayang
11.

Sayekti dihin kang papan

Kasebuting papan saka ing tulis

Lan malih upamanipun

Dalang kalawan wayang

Dalang sastra, wayang ngakal jatinipun

Yekti dingin dalangiro

Amurba splahing ringit.
Tentu lebih dulu si papan

Dalam penyebutan dibanding tulisan

Dan lagi ibaratnya

Antara dalang dengan wayang

Dalam ibarat sastra, dan wayang gending

Tentulah lebih dulu si dalang

Yang memainkan para wayang.
Hubungan antara :

Busur – Anak panahnya
12.

Lir nguni sang Resi Bisma

Duk pinanah dining wara Srikandi

Watgatanira tinundung

Ring panah Sang Arjuna

Gending ngakal ngibarat

Srikandi kang hru

Satra upama kang capa

Sang Parta titising lungit.
Seperti Resi Bisma zaman dahulu

Ketika terkena panah Srikandi

Tentulah tidak akan meleset

Karena itu panah Arjuna

Gending itu ibarat

Srikandi yang memanah

Sastra ibarat busur sang

Arjuna anugrah langit.
Hubungan antara :

Wisnu – Kresna
13.

Kayat Narendra Kresna,

Lawan risang Batara Wisnumurti,

Iku ngibarat satuhu,

Loro-loroning tunggal,

Tunggal cipta sarana sauripipun,

Hyang Wisnu upama sastra,

Sri Kresna upama gending.
Seperti Hikayat Raja Kresna

Dengan Dewa Wisnu Yang Agung

Itu hakikatnya

Dua hal yang satu adanya

Menyatu dalam berbagai halnya

Wisnu ibarat sastra

Kresna ibarat gendingnya.
V. DURMA
4.

Saking dene wit samar

Kahaning hyang

Rempit sulit binudi

Gaib wus tan kena lamun

Kinaya ngapa elok tan kena pinikir

Wenanging gesang ngrejasing nugrohodi
Karena kegaiban persoalannya

Persoalan ketuhanan

Sangat sulit dan rumit dipikirkan

Sangat gaib tak dapat digambarkan pikiran

Keajaiban yang tak mudah dipikirkan

Maha kuasa atas kehidupan, pemberi anugrah agung.
5.

….pangestinireng tokid,

Wenanging gesang

Ngrajasing nugrohodi.
….Keyakinan TAUHID,

Kekuasaan kehidupan

Melimpahkan anugrah agung.
6.

Ana iku margane saka ora

Ora sing ana yekti

Raseng ana ora,

Teteping Dzat wisesa

Amisesa iya iki

Jatining sastra

Tan susun kalih-kalih.
Ada itu berawal dari tiada

Tiada yang ada

Meskipun ketiadaan

Hakikat Dzat Maha Kuasa

Yaitu yang menguasai

Hakikat sastra

Tunggal tiada duanya.
7.

Reh ananing Hyang Suksma

Mot muksma gumlaring bumi

Tinrusing puja pujarjeng widi-ening.
Karena Tuhan yang maha tinggi

Menjadi ruh dunia yang tergelar

Puncak dalam semadi

Puncak dalam kehiningan ilahi.
9.

Mula ngelmi mulet patraping sarengat

Mong arjaning dumadi

Dadya pra manungsa

Tinuduh mrih utama

Utameng cipta pamuji.
Ilmu harus mengikuti aturan syariat

Membawa kesealamatan hidup

Sehingga umat manusia menjadi

Terbinbing menuju keutamaan

Keutamaan dalam beribadah.
13.

Saben dina tan pegat

Raketing suksma

Tan kewran denira mrih

Pangestining cipta.
Setiap hari tak pernah berhenti

Melatih jiwa

Tiada pamrih apa pun selain

Mencari kesempurnaannya.
14.

………..

Pangiketing pamusti

Rajesing sucipto

Trus kayating wisesa.
………….

Daya cipta doa

Konsentrasi pikiran

Menembus daya kehidupan.
15.

Eling-eling kang samya mangudi-nalar

Away kongsi nemahi

Kadrojoging tekad

Lah pada den prayitna

Sayekti ambebayani

Luwih agawat

Watgating trang ing urip.
Perlu diingat oleh orang yang melatih pikiran

Jangan sampai terjadi

Hasrat tanpa kendali

Haruslah itu diperhatikan

Karena sangat berbahaya

Menghancurkan kehidupan.
16.

Lawan aja pada padudojn ing karsa

Iki siriking ngelmi

Yen durung kaduga

Luwung mendel kewala

Anging kasilna kang titi

Marang ngulama

Myang pra sujaning budi.
Dan jangan suka bertengkar pendapat

Itu larangan dalam mencari ilmu

Bila belum mumpuni

Lebih baik menahan diri

Dan belajarlah dengan tekun

Kepada para ulama

Para ahli kesempunaan jiwa.
17.

Ywa dumeh yen wus wasis

Tan dadya nistanya

Minta patweng ulama

Malah tamibeng utami

Yen wus mupakat

Tiga sekawan ngalim
Meskipun telah mengerti

Tidak ada celanya

Meminta fatwa para ulama

Malah akan lebih utama

Bila telah rujuk pendapat

Tiga atau empat orang alim.
18.

Salah siji jatining gending lan sastra

Endi kang ingran inggil

Iku tekadana

Aja was tida-tida

Tanda wus rinilan Widdi

Den trus pracaya

Angsal labuh pra ngalim.
Salah satu hakikat gending dan sastra

Mana yang lebih tinggi derajadnya

Itu harus dipahami

Jangan sampai bingung dan ragu

Menjadi pertanda RIDHA ILAHI

Harus selalu yakin

Mengikuti para alim.
19.

Alime kang niyaga

Wruh gangsa nung swaraneki

Lan aranira sawiji-wiji
Kepandaian sang niyaga (penabuh gamelan)

Yang memahami makna dalam suaranya

Serta nama masing-masingnya.
20.

Nahenta wus purna wahyeng sasmita

Satata den pengeti

Dening kawi-swara

Rinenggeng rumiting gita

Ingesti salami-lami

Sumuluh mangka

Pandam ndoning budyodi.
Setelah sempurna pemahaman dalam kontemplasi

Selalu hati-hati direkam

Oleh sang Kawi-swara

Dirajut dalam rangkaian tembang

Agar dikenang selamanya

Menjadi cahaya penerang

Penuntun jalan berbudi luhur.
Ref :

http://id.wikipedia.org/wiki/Sultan_Agung_dari_Mataram

http://alangalangkumitir.wordpress.com